Lista światowego dziedzictwa kulinarnego
Spośród zwyczajów wpisanych przez Unesco na listy Światowego Dziedzictwa Niematerialnego wybrałem te, które uważam za mające charakter kulinarny. Są to wpisy dotyczące konkretnych potraw lub napojów, rytualnych posiłków, bądź całych tradycji kulinarnych czy dietetycznych. Nie uwzględniłem natomiast wpisów dotyczących tradycyjnych metod produkcji surowców spożywczych (rolniczych, zbierackich, pasterskich, łowieckich, rybackich, pszczelarskich itd.). Tabelka będzie aktualizowana wraz z nowymi wpisami na listę Unesco.
Prawo zgłaszania swoich zwyczajów na listę mają tylko te państwa, które przyjęły konwencję w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Wśród sygnatariuszy nie ma m.in. Afryki Południowej, Australii, Izraela, Kanady, Rosji ani Stanów Zjednoczonych.
| Tradycja | Kraje zgłaszające | Rok wpisania | Zdjęcie |
|---|---|---|---|
| Al-man’ouché🔊 – śniadaniowy podpłomyk, zwany też libańską pizzą, pomazany mieszanką oliwy, soli, tymianku, sezamu i sumaku |  Liban |
2023 | 
|
| Attieké🔊 – papka z manioku podawana na Wybrzeżu Kości Słoniowej jako dodatek do posiłku |  Wybrzeże Kości Słoniowej |
2024 | 
|
| Bagietka – podłużna bułka z mąki pszennej na zaczynie drożdżowym (zobacz też: Czy poolish wymyślili Polacy?) |
 Francja |
2022 | 
|
| Barszcz ukraiński. ⚠️ Wpisany pilnie na listę dziedzictwa zagrożonego. |
 Ukraina |
2022 | 
|
| Ceviche🔊 – przekąska z surowej ryby marynowanej w soku z owoców cytrusowych z dodatkiem soli, cebuli i ostrej papryczki, podawana w krajach wybrzeża pacyficznego Ameryki Południowej i Środkowej |  Peru |
2023 | 
|
| Ceebu jën🔊 – senegalska potrawa z ryżu, ryby i warzyw (zobacz też: Ani z papryki, ani ze Szczecina) |
 Senegal |
2021 | 
|
| Chiński Nowy Rok, obchodzony na wiosnę m.in. poprzez spożycie uroczystej kolacji obejmującej różne produkty, których nazwy w języku chińskim kojarzą się z wróżbą pomyślności i dostatku. W szczególności rybę napoczyna się, ale częściowo zostawia na następny dzień, co ma przynieść szczęście w nadchodzącym roku. |  Chiny |
2024 | 
|
| Cydr asturyjski |  Hiszpania |
2024 | 
|
| Dieta śródziemnomorska obejmująca głównie: produkty zbożowe, oliwki i oliwę, winogrona i wino oraz inne świeże owoce i warzywa, a w mniejszym stopniu: ryby i owoce morza, nabiał i mięso, a także zioła i przyprawy. |  Chorwacja (2013), Cypr (2013), Grecja, Hiszpania, Maroko, Portugalia (2013), Włochy |
2010 | 
|
| Dolma – gołąbki z liści winogron i faszerowane warzywa |  Azerbejdżan |
2017 | 
|
| Ftira – płaski chleb maltański na zakwasie |  Malta |
2020 | 
|
| Haris (po arabsku; nie mylić z harissą) lub keşkek🔊 (po turecku) – potrawa z ugotowanej kaszy pszennej albo jęczmiennej ubijanej drewnianym tłuczkiem razem z gotowanym mięsem i klarowanym masłem, sporządzana zwykle w dużych ilościach, uroczyście i przy dźwiękach muzyki, a spożywana na specjalne okazje, szczególnie podczas pielgrzymek i ramadanu. Znana na rozległym obszarze od Turcji i Armenii, poprzez Półwysep Arabski aż po wschodnią Afrykę. Arabowie tradycyjnie jedzą tę potrawę palcami, w przyklęku na jedno kolano. |  Turcja |
2011 | 
|
 Arabia Saudyjska,  Oman,  Zjednoczone Emiraty Arabskie |
2023 | ||
| Harissa – pasta z ostrych papryczek wyrabiana w krajach Magrebu. Nie mylić z harisem. |  Tunezja |
2022 | 
|
| Herbata po chińsku (zobacz też: Kawa czy herbata?) |
Chiny |
2022 | 
|
| Herbata po turecku (zobacz też: Kawa czy herbata?) |
Azerbejdżan, Turcja |
2022 | 
|
| Iftar – uroczysta kolacja, często dla wielu osób, spożywana przez muzułmanów po całodniowym ścisłym poście podczas ramadanu | Azerbejdżan,  Iran, Turcja,  Uzbekistan |
2023 | 
|
| Jalda – uroczysta kolacja spożywana w krajach dawnej Persji w noc przesilenia zimowego, w której szczególną rolę odgrywają czerwone owoce (granaty, arbuzy, winogrona, głożyna) |  Afganistan, Iran |
2022 | 
|
| Jang🔊 – koreańska przyprawa ze sfermentowanej soi i ostrej papryczki |  Korea Południowa |
2024 | 
|
| Kawa po arabsku (zobacz też: Kawa czy herbata?) |
Arabia Saudyjska,  Jordania (2024),  Katar, Oman, Zjednoczone Emiraty Arabskie |
2015 | 
|
| Kawa po turecku (zobacz też: Kawa czy herbata?) |
Turcja |
2013 | 
|
| Kimjang🔊 – koreańska sztuka wyrobu kimchi,🔊 czyli pikantnych kiszonek z warzyw i owoców morza | Korea Południowa |
2013 | 
|
 Korea Północna |
2015 | ||
| Krakelingen🔊 – okrągłe precelki, pod koniec karnawału rozrzucane ze wzgórza mieszkańcom flandryjskiego miasteczka Geraardsbergen przez członków władz miejskich, którzy wcześniej wypijają po pucharze wina razem z pływającą w nim żywą płotką (zobacz też: Bajgle, precle, obwarzanki) |
 Belgia |
2010 | 
|
| Kuchnia meksykańska wykorzystująca rodzime składniki, jak kukurydza, pomidory, papryki, dynie, awokado, kakao i wanilia, oraz tradycyjne techniki, jak nisztamalizacja (gotowanie kukurydzy w potażu lub w wodzie wapiennej) |  Meksyk |
2010 | 
|
| Kumys (po kazasku) lub ajrag (po mongolsku) – napój alkoholowy z kobylego mleka wyrabiany przez pasterzy koni ze stepów środkowej Azji |  Kazachstan |
2018 | 
|
 Mongolia |
2019 | ||
| Kuskus – drobna kasza z pszenicy twardej wyrabiana w krajach Magrebu |  Algieria, Maroko,  Mauretania, Tunezja |
2020 | 
|
| Kwewri – wielkie ceramiczne amfory, które Gruzini napełniają winem i zakopują w ziemi, żeby dojrzewało |  Gruzja |
2013 | 
|
| Lawasz, zwany też katyrmą lub jufką – płaski przaśny chleb wypiekany w zachodniej i środkowej Azji |  Armenia |
2014 | 
|
Azerbejdżan, Iran, Kazachstan,  Kirgistan, Turcja |
2016 | ||
| Malezyjskie śniadanie, obejmujące: nasi lemak🔊 (ryż gotowany na mleku kokosowym i aromatyzowany liścmi pochutnika amarylkolistnego, zwykle zawijany w liście bananowe i podawany z ostrym sosem, świeżym ogórkiem, smażonymi sardelami, pieczonymi orzeszkami i jajkiem na twardo), roti canai 🔊 (smażone placki), saté🔊 (szaszłyczki) oraz teh tarik🔊 (spienioną czarną herbatę z mlekiem skondensowanym) |  Malezja |
2024 | 
|
| Mała gastronomia Singapuru, łącząca elementy chińskich, malajskich, indyjskich i europejskich tradycji kulinarnych |  Singapur |
2020 | 
|
| Mansaf🔊 – lewantyńska potrawa z jagnięciny lub koźlęciny gotowanej w sosie z owczego lub koziego jogurtu, podawana z kaszą bulgur lub z ryżem oraz z przaśnym chlebem o grubości naleśnika | Jordania |
2022 | 
|
| Mesir macunu🔊 – cukierki z masy krówkowej zmieszanej z 41 rodzajami ziół i przypraw, które w okolicach równonocy wiosennej rozrzuca się z dachów i minaretów Meczetu Sułtana w Magnezji na wybrzeżu egejskim Turcji, na pamiątkę legendy o tym, jak taka pasta uleczyła matkę Sulejmana Wspaniałego | Turcja |
2012 | 
|
| Messosporitissa🔊 (Matki Bożej Siewnej), czyli święto Ofiarowania Bogurodzicy w Świątyni (21 listopada), obchodzone szczególnie w Eleuzynie i obejmujące święcenie takich pokarmów, jak: potrawa z gotowanych razem nasion rozmaitych zbóż i roślin strączkowych, dwa rodzaje pieczywa, oliwa oraz wino | Grecja |
2024 | 
|
| Mulgi puder🔊 – papka z gotowanych ziemniaków i kaszy jęczmiennej, podawana z wieprzowymi skwarkami i smażoną cebulą, typowa dla południowoestońskiego regionu Mulgimaa |  Estonia |
2024 | 
|
| Nouruz – perski Nowy Rok, obchodzony w równonoc wiosenną m.in. poprzez spożycie uroczystego posiłku | Afganistan, Azerbejdżan,  Indie,  Irak, Iran, Kazachstan, Kirgistan Mongolia (2024),  Pakistan,  Tadżykistan, Turcja,  Turkmenistan, Uzbekistan |
2016 | 
|
| Nsima – wschodnioafrykańska papka z mąki kukurydzianej |  Malawi |
2017 | 
|
| Oku-noto no Aenokoto🔊 – obrzęd odprawiany dwa razy w roku przez rolników z półwyspu Noto w Japonii, polegający na zaproszeniu ducha pola ryżowego do swojego domu na ofiarną ucztę złożoną m.in. z ryżu, fasoli i ryby |  Japonia |
2009 | 
|
| Oshitushi shomagongo – święto zbiorów dzikich owoców maruli, z których lud Owambo w północnej Namibii wyrabia wino zwane omagongo |  Namibia |
2015 | 
|
| Pieczywo z kassawy, czyli mąki z manioku, wyrabiane w basenie Morza Karaibskiego |  Dominikana  Haiti  Honduras  Kuba  Wenezuela |
2024 | 
|
| Pierniki północnochorwackie | Chorwacja |
2010 | 
|
| Pilaw, zwany też palawem (po tadżycku) lub palowem (po uzbecku) – potrawa z ryżu, mięsa i warzyw przyrządzana w Azji zachodniej i środkowej | Tadżykistan |
2016 | 
|
| Uzbekistan |
2016 | ||
| Piwo belgijskie | Belgia |
2016 | 
|
| Pizza neapolitańska | Włochy |
2017 | 
|
| Posiłek gastronomiczny Francuzów – francuski zwyczaj wspólnego celebrowania dobrego jedzenia i picia podczas specjalnych okazji | Francja |
2010 | 
|
| Queijo-de-minas🔊 – tradycyjny ser krowi ze stanu Minas Gerais |  Brazylia |
2024 | 
|
| Raengmyon🔊 – pochodzący z Pjongjangu chłodnik z makaronu gryczanego zalanego zimnym wywarem mięsnym z dodatkiem mięsa, warzyw i jajek | Korea Północna |
2022 | 
|
| Rum jasny kubański | Kuba |
2022 | 
|
| Sake🔊 – japoński napój alkoholowy z ryżu fermentowanego przy użyciu pleśni kōji 🔊 | Japonia |
2024 | 
|
| Slava – dzień świętego patrona danej rodziny (rodzaj kolektywnych imienin) obchodzony w Serbii poprzez uroczysty posiłek, w którym główną rolę odgrywa slawski kołacz |  Serbia |
2014 | 
|
| Soupe joumou🔊 – zupa z dyni olbrzymiej albo piżmowej (odmiany giraumon) z dodatkiem plantanów (zielonych bananów) i innych warzyw, wołowiny oraz przypraw, spożywana szczególnie w Święto Niepodległości Haiti (1 stycznia) | Haiti |
2021 | 
|
| Śliwowica serbska | Serbia |
2022 | 
|
| Święto Smoczych Łodzi obchodzone w Chinach na pamiątkę tego, jak poeta Qū Yuán🔊 (IV/III w.p.n.e.), niczym Wanda Krakówna, w obliczu obcej inwazji utopił się w rzece. W ramach obchodów spożywa się zongzi,🔊 czyli czworościenne knedle z kleistego ryżu z mięsnym lub słodkim nadzieniem, które gotuje się zawinięte w liście bambusa, oraz pije się xiónghuáng jiǔ,🔊 czyli wino ryżowe lub jaglane z dodatkiem sproszkowanego realgaru (czerwonego minerału złożonego głównie z siarczku arsenu). | Chiny |
2009 | 
|
| Tandir – gliniany piec służący głównie (ale nie tylko) do wypieku płaskich drożdżowych chlebów | Azerbejdżan |
2024 | 
|
| Tom yum kung🔊 – typowa dla środkowej Tajlandii kwaśno-pikantna zupa z trawą cytrynową, limonką, liśćmi kaffiru, galanganem, szalotką, ostrą papryczką i słodkowodnymi krewetkami |  Tajlandia |
2024 | 
|
| Washoku🔊 – tradycyjna kuchnia japońska celebrowana szczególnie podczas obchodów Nowego Roku | Japonia |
2013 | 
|
| Xeedho – ozdobne naczynie albo kosz wypełniony suszoną wielbłądziną lub wołowiną, w tradycji etnicznych Somalijczyków wręczany przez teściową jako prezent ślubny dla pana młodego. ⚠️ Wpisane na listę dziedzictwa zagrożonego. |
 Dżibuti |
2023 | 
|
| ◀️ Poprzedni | 📜 Spis wpisów | Następny ▶️ |
| ⏮️ Pierwszy | 🎲 Losowy wpis | Najnowszy ⏭️ |