?? ?? 2022 r.
Kuchnia jeszcze bardziej staropolska dla zupełnie początkujących: Różnice pomiędzy wersjami
Przejdź do nawigacji
Przejdź do wyszukiwania
| Linia 47: | Linia 47: | ||
|1455, Norymberga – Johannes Gutenberg drukuje pierwszą książkę (Biblię) przy użyciu ruchomej czcionki. | |1455, Norymberga – Johannes Gutenberg drukuje pierwszą książkę (Biblię) przy użyciu ruchomej czcionki. | ||
|- | |- | ||
| − | |Bartolomeo Platina, '''''De honesta voluptate et valetudine''''', Rzym ok. 1470 – po '''łacinie''' | + | | |
| + | * Bartolomeo Platina, '''''De honesta voluptate et valetudine''''', Rzym ok. 1470 – po '''łacinie''' | ||
| style="height: 100px; text-align: center"|1461–1470 | | style="height: 100px; text-align: center"|1461–1470 | ||
| 1461, Francja – François Villon sporządza swój wierszowany testament. | | 1461, Francja – François Villon sporządza swój wierszowany testament. | ||
| Linia 56: | Linia 57: | ||
|- | |- | ||
| | | | ||
| − | * Peter Wagner, '''''Küchenmeisterei''''', Norymberga 1485 – po '''niemiecku''' | + | * Peter Wagner, '''''Küchenmeisterei''''', Norymberga 1485 – po '''niemiecku''' |
| − | * '''''Le Viandier''','' Paryż 1486 – | + | * '''''Le Viandier''','' Paryż 1486 – po '''francusku''' |
| − | * Bartolomeo Platina, '''''De la honesta voluptate e valetudine''''', Wenecja 1487 – po '''włosku''' (przekład z łaciny) | + | * Bartolomeo Platina, '''''De la honesta voluptate e valetudine''''', Wenecja 1487 – po '''włosku''' (przekład z łaciny) |
| style="height: 100px; text-align: center"|1481–1490 | | style="height: 100px; text-align: center"|1481–1490 | ||
|1489 – Veit Stoß kończy pracę nad głównym ołtarzem kościoła mariackiego w Krakowie, arcydziełem rzeźby gotyckiej, a Leonardo da Vinci maluje ''Damę z gronostajem'', arcydzieło malarstwa renesansowego. | |1489 – Veit Stoß kończy pracę nad głównym ołtarzem kościoła mariackiego w Krakowie, arcydziełem rzeźby gotyckiej, a Leonardo da Vinci maluje ''Damę z gronostajem'', arcydzieło malarstwa renesansowego. | ||
| Linia 66: | Linia 67: | ||
|1492 – Cristoffa Corombo płynie pod banderą hiszpańską szukać zachodniej drogi do Indii i trafia na Karaiby. | |1492 – Cristoffa Corombo płynie pod banderą hiszpańską szukać zachodniej drogi do Indii i trafia na Karaiby. | ||
|- | |- | ||
| − | |Richard Pynson, '''''The Boke of Cokery''''', Londyn 1500 – po '''angielsku''' | + | | |
| + | * Richard Pynson, '''''The Boke of Cokery''''', Londyn 1500 – po '''angielsku''' | ||
| style="height: 100px; text-align: center"|1501–1510 | | style="height: 100px; text-align: center"|1501–1510 | ||
|1505, Radom – król polski Aleksander Jagiellończyk podpisuje konstytucję ''Nihil novi'', ustanawiając w Polsce monarchię parlamentarną. | |1505, Radom – król polski Aleksander Jagiellończyk podpisuje konstytucję ''Nihil novi'', ustanawiając w Polsce monarchię parlamentarną. | ||
|- | |- | ||
| − | |Thomas van der Noot, '''''Een notabel boecxken van cokeryen''''', Bruksela 1514 – po '''holendersku''' | + | | |
| + | * Thomas van der Noot, '''''Een notabel boecxken van cokeryen''''', Bruksela 1514 – po '''holendersku''' | ||
| style="height: 100px; text-align: center"|1511–1520 | | style="height: 100px; text-align: center"|1511–1520 | ||
|1517, Wittenberga – Martin Luther ogłasza 95 tez przeciwko sprzedaży odpustów, zapoczątkowując reformację protestancką. | |1517, Wittenberga – Martin Luther ogłasza 95 tez przeciwko sprzedaży odpustów, zapoczątkowując reformację protestancką. | ||
|- | |- | ||
| | | | ||
| − | * Robert de Nola, '''''Llibre del coch''''', Barcelona 1520 – po '''katalońsku''' | + | * Robert de Nola, '''''Llibre del coch''''', Barcelona 1520 – po '''katalońsku''' |
| − | * Robert de Nola, '''''Libro de guisados''''', Toledo 1525 – po '''hiszpańsku''' (przekład z katalońskiego) | + | * Robert de Nola, '''''Libro de guisados''''', Toledo 1525 – po '''hiszpańsku''' (przekład z katalońskiego) |
| style="height: 100px; text-align: center"|1521–1530 | | style="height: 100px; text-align: center"|1521–1530 | ||
|1526, Mohacz – Ludwik Jagiellończyk, król czeski, węgierski i chorwacki, ginie w bitwie z Turkami osmańskimi pod wodzą sułtana Sulejmana Wspaniałego. | |1526, Mohacz – Ludwik Jagiellończyk, król czeski, węgierski i chorwacki, ginie w bitwie z Turkami osmańskimi pod wodzą sułtana Sulejmana Wspaniałego. | ||
|- | |- | ||
| − | |Pavel Severýn, '''''Kuchařství''''', Praga 1535 – po '''czesku''' (przekład z niemieckiego) | + | | |
| + | * Pavel Severýn, '''''Kuchařství''''', Praga 1535 – po '''czesku''' (przekład z niemieckiego) | ||
| style="height: 100px; text-align: center"|1531–1540 | | style="height: 100px; text-align: center"|1531–1540 | ||
|1534, Londyn – król Henryk VIII zostaje głową Kościoła w Anglii. | |1534, Londyn – król Henryk VIII zostaje głową Kościoła w Anglii. | ||
|- | |- | ||
| − | |'''''Kuchmistrzostwo''''', Kraków ok. 1540 – po '''polsku''' (przekład z czeskiego) | + | | |
| + | * '''''Kuchmistrzostwo''''', Kraków ok. 1540 – po '''polsku''' (przekład z czeskiego) | ||
| style="height: 100px; text-align: center"|1541–1550 | | style="height: 100px; text-align: center"|1541–1550 | ||
|1543, Norymberga – ukazuje się drukiem książka Niklasa Koppernigka ''De revolutionibus orbium coelestium''. | |1543, Norymberga – ukazuje się drukiem książka Niklasa Koppernigka ''De revolutionibus orbium coelestium''. | ||
Wersja z 20:15, 4 wrz 2022
Jakiś czas temu pisałem o staropolskich potrawach, które były zarazem bardzo łatwe do wykonania i zaskakująco współczesne, a dzięki temu w sam raz dla osób, które chciałyby rozpocząć swoją przygodę z odtwarzaniem dawnych receptur kulinarnych. W prostocie przepisu, jak widać, tkwi jego trwałość; jajecznicę dzisiaj przyrządza się niemal tak samo, jak dwieście, czterysta czy tysiąc lat temu.
Przepisy wziąłem wtedy z książki pt. Compendium ferculorum, albo Zebranie potraw, napisanej przez kuchmistrza Stanisława Czernieckiego, a której pierwsze wydanie ukazało się drukiem w 1682 r. Napisałem wówczas, że to najstarsza drukowana polska książka kucharska. Jednak w zeszłym roku została ona zdetronizowana! Polscy i ukraińscy historycy dokonali bowiem sensacyjnego odkrycia, że już półtora wieku przed Compendium ferculorum wydano drukiem inną książkę kucharską w języku polskim – z tym że do naszych czasów nie zachował się niestety żaden kompletny egzemplarz. Wprawdzie poszlaki co do jej istnienia były znane już wcześniej, ale pewności nie było, a zachowane urywki podejrzewano o bycie XIX-wiecznymi falsyfikatami. Prześledźmy zatem historię tej nowej najstarszej polskiej książki kucharskiej, zanim wybierzemy z niej jakiś przepis – oczywiście dla początkujących.
„Kuchmistrzostwo”
Ryż ze śmietaną, cukrem i cynamonem
| Kaszę z ryżu tak działaj: Weźmi ryżu, coć się widzi, a czystej śmietany, uwarz ją pierwej, a potym ten ryż wypłucz, a kładź do tej śmietany, a omaścisz masłem i mieszaj, aby się nie zewrzało, tedy będzie czysta kasza, a potem, gdy dasz na misę, posyp cynamonem i cukrem. | ||||||
— Zbiór dla kuchmistrza tak potraw jako i ciast robienia wypisany roku 1757 dnia 24 lipca, red. Jarosław Dumanowski, Switłana Bułatowa, Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, 2021, s. 168
Tekst oryginalny:
|
Tabela synchronistyczna
| Pierwsze drukowane książki kucharskie w danym języku | Dekada | Wybrane wydarzenia w Europie dla orientacji |
|---|---|---|
| 1451–1460 | 1455, Norymberga – Johannes Gutenberg drukuje pierwszą książkę (Biblię) przy użyciu ruchomej czcionki. | |
|
1461–1470 | 1461, Francja – François Villon sporządza swój wierszowany testament. |
| 1471–1480 | 1473, Morze Północne – w ramach wojny angielsko-hanzeatyckiej gdańscy korsarze zdobywają łup w postaci tryptyku Sąd Ostateczny Hansa Memlinga. | |
|
1481–1490 | 1489 – Veit Stoß kończy pracę nad głównym ołtarzem kościoła mariackiego w Krakowie, arcydziełem rzeźby gotyckiej, a Leonardo da Vinci maluje Damę z gronostajem, arcydzieło malarstwa renesansowego. |
| 1491–1500 | 1492 – Cristoffa Corombo płynie pod banderą hiszpańską szukać zachodniej drogi do Indii i trafia na Karaiby. | |
|
1501–1510 | 1505, Radom – król polski Aleksander Jagiellończyk podpisuje konstytucję Nihil novi, ustanawiając w Polsce monarchię parlamentarną. |
|
1511–1520 | 1517, Wittenberga – Martin Luther ogłasza 95 tez przeciwko sprzedaży odpustów, zapoczątkowując reformację protestancką. |
|
1521–1530 | 1526, Mohacz – Ludwik Jagiellończyk, król czeski, węgierski i chorwacki, ginie w bitwie z Turkami osmańskimi pod wodzą sułtana Sulejmana Wspaniałego. |
|
1531–1540 | 1534, Londyn – król Henryk VIII zostaje głową Kościoła w Anglii. |
|
1541–1550 | 1543, Norymberga – ukazuje się drukiem książka Niklasa Koppernigka De revolutionibus orbium coelestium. |
Obrazki
W średniowiecznej kuchni
Ilustracja z jednej z ksiąg domowych norymberskiej fundacji Dwunastu Braci (1475)
Jedna z zachowanych kart Kuchmistrzostwa z różnymi przepisami na ocet (każdy „inszym obyczajem”, czyli na inny sposób)
Słowo „kotła” z jednej z zachowanych kart Kuchmistrzostwa
Fragment mapy Europy (zorientowanej południem do góry) z 1550 r.Ziemie Korony św. Wacława: Czechy (Bohemia), Morawy (Morauia) i Śląsk (Sleſia)Ziemie Korony Królestwa Polskiego (Polonia), w tym Mazowsze (Maſouia), Ruś (Ruſſia) i Podole (Podolia)
Przypisy
Bibliografia
- [Kuchmistrzostwo], Kraków: ok. 1540
- zachowany fragment (przepisy na ocet), Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy -- Biblioteka Główna Województwa Mazowieckiego, sygn. XVI.O.140
- zachowany fragment (przepisy na dania mięsne), Biblioteka Jagiellońska, Dział Starodruków, sygn. Cim 0.913
- Artur Benis: Materyały do historyi drukarstwa i księgarstwa w Polsce, Kraków: Akademia Umiejętności
- Aleksander Brückner: Źródła do dziejów literatury i oświaty polskiej: VII. O pismach dziś nieznanych: IV. Rozmaitości, w: Biblioteka Warszawska, t. I, Warszawa: 1895, s. 24--28
- Switłana Bułatowa, Jarosław Dumanowski: „Kuchmistrzostwo”: Kopia tekstu najstarszej polskiej książki kucharskiej z XVI wieku, w: Silva Rerum, Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, 18 lipca 2022
- Jarosław Dumanowski: Tajemnica pierwszej polskiej książki kucharskiej, w: Silva Rerum, Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, 7 lutego 2009
- Karol Estreicher: Bibliografia polska, cz. III, t. XX, Kraków: Akademia Umiejętności, 1891, s. 355
- Magdalena Herman: Ślady pierwszej polskiej książki kucharskiej, w: Silva Rerum, Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, 3 grudnia 2020
- Henry Notaker: A History of Cookbooks: From Kitchen to Page over Seven Centuries, Oakland: University of California Press, 2017
- Kazimierz Piekarski: Miscellanea Bibliograficzne, w: Przegląd Biblioteczny, IV, 1930, s. 328--339
- Marta Sikorska: Smak i tożsamość: Polska i niemiecka literatura kulinarna w XVII wieku, Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, 2019
- Magdalena Spychaj: „Spis o krmích” z XV wieku: u źródeł czeskiej literatury kulinarnej, w: Przegląd Historyczny, 102/4, 2011, s. 591--607
- Zygmunt Wolski: Kuchmistrzostwo: Szczątki druku polskiego z początku w. XVI, Biała Radziwiłłowska: nakładem autora, 1891
- Zbiór dla kuchmistrza tak potraw jako i ciast robienia wypisany roku 1757 dnia 24 lipca, red. Jarosław Dumanowski, Switłana Bułatowa, Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, 2021
- Čeněk Zíbrt: Staročeské umění kuchařské, Praha: Stará garda mistrů kuchařů, 1927
| ◀️ Poprzedni | 📜 Spis wpisów | Następny ▶️ |
| ⏮️ Pierwszy | 🎲 Losowy wpis | Najnowszy ⏭️ |
